پیگ (PIG)

پیگ یا PIG (که مخفف عبارت Pipeline Inspection Gauge است) وسیله‌ای است مورد استفاده در لوله‌های انتقال سیالات از جمله لوله‌های آب، فاضلاب، انتقال نفت و انتقال گاز. از پیگ معمولاً برای اهداف زیر استفاده می‌شود:

• تمیزکاری لوله
• ایجاد حائل فیزیکی بین دو سیال متفاوت
• نظارت بر بدنه لوله
• ضبط اطلاعات هندسی خط لوله

به کار استفاده از پیگ در داخل لوله‌ها، «پیگ‌رانی» گفته می‌شود. پیگ‌رانی بدون متوقف کردن جریان سیال امکان‌پذیر است.

پیگ‌های اولیه تنها برای تمیز کردن لوله – به عنوان روشی کم‌هزینه و سریع مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند؛ و در حال حاضر نیز پیگ‌رانی معمولی (تنها برای تمیزکاری) استفاده فراوانی دارد. پیگ‌رانی هوشمند، توسط پیگ‌های هوشمند انجام می‌شود که وظایفی از قبیل نظارت بر بدنه لوله و ضبط اطلاعات هندسی لوله را نیز به عهده دارند.

پیگ عمومی

پیگ‌ها دارای دیسک‌ها و برس‌هایی هستند که دیواره داخلی لوله را تمیز می‌کنند. همچنین ذرات معلق و اضافی موجود در سیال به دلیل اغتشاش و جریان گردابی به وجود آمده در سیال جابه‌جا می‌شوند. پیگ‌های عمومی (Utility PIGs)، دارای اندازه‌های مختلف و تعداد سرها (cops) و تعداد برس‌های مختلف است که انتخاب آن‌ها برای کاربردهای مختلف، متفاوت است.

پیگ به وسیله تله فرستنده (PIG Launcher) وارد خط لوله شده و پس از آن، به وسیله فشار جریان معمول سیال، داخل لوله حرکت می‌کند؛ تا در انتهای خط لوله، به تله گیرنده (PIG Catcher) برسد.

پیگ‌رانی در موارد بسیاری از قبیل مخلوط، ذخیره‌سازی، صنایع روان‌سازی، نقاشی، مواد شیمیایی، لوازم بهداشتی، غذایی، خطوط انتقال نفت و گاز و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله مزایای استفاده از پیگ‌رانی می‌توان به صرفه جویی، عدم نیاز به شستن با جریان سریع، ایجاد قابلیت نمونه‌برداری سریع و قابلیت استفاده از کنترل‌گر منطقی برنامه‌پذیر یا پی‌ال‌سی PLC (یا   Programmable Logic Controller ) اشاره کرد.

در روش‌های قدیمی، تنها راه اطمینان از خالی شدن لوله از محتویات آن، شستن با جریان سریع با آب یا حلال بود، که مشکلاتی را به دنبال دارد. استفاده از پیگ رانی علاوه بر صرفه‌جویی و جلوگیری از این مشکلات، از اثرات مخرب زیست‌محیطی روش‌های قدیمی جلوگیری می‌کند.

تمامی سیستم‌های پیگ‌رانی قابلیت دریافت پیگ در قسمت پرتاب‌کننده را دارند، تا در مواردی که راه پیگ مسدود شده، پیگ به نقطه شروع بازگردانده شود. درصورتی‌که نیاز به باز کردن لوله باشد، قبل از بازکردن، تخلیه فشار لوله انجام می‌شود. با این وجود، باز کردن لوله خطراتی به همراه دارد.

توپک

توپک‌ها (spheres) یکی از انواع پیگ‌ها هستند که گاهی به غلط، به تمام انواع پیگ، توپک گفته می‌شود. توپک‌رانی (sphering) نیز راندن توپک در خط لوله است که یکی از انواع پیگ‌رانی است.

انواع پیگ

پیگ‌ها را از نظر شکل ظاهری می‌توان به 6 دسته تقسیم کرد:

1. ژل پیگ‌ها: ژل‌پیگ‌های شیمیایی، بر پایه آب، هیدروکربن و اسید هستند، انعطاف‌پذیری مناسبی دارند و معمولاً جهت پاک‌سازی آب و روغن مورد استفاده قرار می‌گیرند. مزیت پیگ‌های شیمیایی نسبت به پیگ‌های مکانیکی آن است که در لوله گیر نمی‌کنند و زیست‌تجزیه‌پذیر هستند.
2. پیگ‌های بدنه فلزی: پیگ‌های بدنه‌فلزی یا میله‌ای یا محوری، در طیف گسترده‌ای از نظر تعداد سر (کاپ)، برس یا تجهیزات، تولید و به‌کار گرفته می‌شوند.
3. پیگ‌های توپر ریختگی: برای خطوط هیدروکربن و آب و برخی از محصولات پتروشیمی و نیز خطوطی که قبلاً پیگ‌رانی نشده اند قابل استفاده است.
4. توپک‌ها: برای جداسازی سیال و عبور از زانوئی کمتر از 3D قابل استفاده است.
5. پیگ‌های اسفنجی: جهت خشک کردن خطوط از مایعات و انتقال برخی از سیالات بر پایهٔ هیدروکربن و آب مناسب است و محدودیتی در عبور از بندهای کمتر از 3D ندارد.
6. پیگ‌های خاص: در شرایط عملیاتی خاص، در مواردی که استفاده از پیگ‌های رایج امکان پذیر نباشد؛ پیگ‌های ویژه‌ای طراحی و تولید می‌گردد.

مهم‌ترین این پیگ‌ها عبارتند از:

پیگ‌های تراشنده رسوبات سخت و کریستالی (Decaling pin type)

قطارهای چند منظوره (Pig Train)

پیگ‌های انعطاف پذیر (Universal Joint)

پیگ‌های دو و چند اندازه‌ای (Dual & Multi Size)

پیگ‌های ترکیبی (Combination)

پیگ‌های انتقال حلال و مواد شیمیائی