اشعه ایکس

تجهیزات مشخص‌کننده میزان اشعه^[۱]

تجهیزات مشخص‌کننده میزان اشعه در پرتونگاری صنعتی شامل تجهیزات اندازه‌گیری میزان اشعه^[۲]، دُزیمتر جیبی^[۳]، دُزیمتر شخصی^[۴] و اشعه‌سنج آلارم‌دار^[۵] می‌باشند. تجهیزات اندازه‌گیری میزان اشعه که اصطلاحاً به آن سِروِی‌متر^[۶] اطلاق می‌گردد،  می‌توانند شدت اشعه را اندازه‌گیری کنند. این دستگاه‌ها مجهز به رادیومتر می‌باشند که امکان انتخاب محدوده اندازه‌گیری را فراهم می‌سازد. استفاده از رادیومتر موجب می‌شود که میزان دقت و حساسیت اندازه‌گیری به ویژه در مقادیر کم اشعه بهبود یابد. باید توجه داشت که چنین تجهیزاتی بسیار دقیق و حساس هستند و در هنگام حمل و نقل و در زمان استفاده باید دقت زیادی را به کار برد. یکی از مسائل مهم در استفاده از این تجهیزات، کالیبراسیون آن‌ها می‌باشد که باید به صورت سالانه صورت گیرد. در حقیقت، استفاده از این تجهیزات بدون داشتن گواهی کالیبراسیون، بر خلاف قانون می‌باشد. باید توجه داشت که قبل و بعد از استفاده از سِروِی‌متر، باطری و نحوه عملکرد آن بررسی شود و به این منظور، دکمه‌ای بر روی دستگاه تعبیه شده است که امکان بررسی صحت و قدرت باطری را فراهم می‌آورد. این نکته باید در نظر گرفته شود که در معرض آب قرار گرفتن این دستگاه موجب آسیب دیدن آن می‌شود و بنابراین، در صورتی که دستگاه ضدآب نباشد، باید از خیس شدن آن جلوگیری کرد. در شکل ۱ یک سِروِی‌متر پیشرفته نمایش داده شده است.

دُزیمتر جیبی که به آن دُزیمتر قلمی نیز گفته می‌شود، دارای یک اتاقک یونیزاسیون است که از هوا پُر می‌شود. درون این اتاقک، یک رشته از جنس کوارتز به یک الکترود قابل شارژ با اختلاف پتانسیلی برابر V200 متصل می‌شود. رشته کوارتز فقط از قسمت متصل به الکترود محدود است و می‌تواند در سایر قسمت‌ها به صورت آزادانه حرکت کند. یک منبع تغذیه برای ایجاد بار الکتریکی الکترود به کار برده می‌شود. الکترود دوم که از منبع تغذیه خارج می‌شود به صورت ثابت درون اتاقک قرار می‌گیرد. القای بار الکتریکی موجب می‌شود که الکترودها به صورت مداوم یکدیگر را دفع کنند. هنگامی که اشعه به این اتاقک برخورد می‌کند، هوای درون اتاقک یونیزه می‌شود. یونیزاسیون درون محفظه موجب کاهش بار الکتریکی الکترودها می‌شود و رشته کوارتز به طرف الکترود کشیده می‌شود. رشته کوارتز درون یک صفحه مدرج قرار دارد که حرکت آن سبب تشخیص مقدار اشعه برخورد کرده می‌شود.

دُزیمتر شخصی که به آن فیلم بج یا TLD نیز گفته می‌شود برای دریافت و ثبت مقدار دُز اشعه با یک زمان‌بندی مشخص کار برد دارد. در هنگام استفاده از اشعه و در شرایط کاری باید همواره دُزیمتر شخصی را بر روی سینه نصب کرد. باید توجه داشت که در هنگام استفاده از روپوش سربی، دُزیمتر شخصی باید در زیر روپوش نصب شود. معمولاً بررسی کردن دُزیمتر شخصی توسط سازمان انرژی اتمی صورت می‌گیرد.

اشعه‌سنج آلارم‌دار یا هشداردهنده که به آن اصطلاحاً گایگر گفته می‌شود، یک ابزار مناسب برای تعیین میزان اشعه می‌باشد. هنگامی که اشعه به این دستگاه برخورد کند، آژیر اخطاردهنده آن به صدا در می‌آید و بنابراین، وجود اشعه مشخص می‌گردد. بدیهی است که قبل از استفاده از این دستگاه باید از صحت و سلامت باطری و گایگر اطمینان حاصل کرد. از برخورد ضربه، رسیدن آب، گردوغبار و خاک به گایگر باید جلوگیری نمود و این عوامل می‌توانند به کارکرد دستگاه صدمه بزنند.

[۱] Radiation detection devices

[۲] Survey instruments

[۳] Pocket dosimeter

[۴] Personal dosimeter

[۵] Alarm rate-meter

[۶] Survey-meter